پادشاهی به قصد شکار خارج شد و با دیدن آهویی، طمع در صید او بست؛ پس ملازمان را فرمود او را به من واگذارید که میل دارم به تنهایی صیدش کنم. چون به تعقیبش درآمد، حیوان ملتفت شد و پا به فرار گذاشت. شاه در پی او تاخت و تاخت تا از همه ی همراهان دور شد. چون به سعی و جهد نتوانست آهو را صید کند، متوجه خرگاه خود شد؛ اما دریغ که راه را گم کرده و در بیابان بی آب و علف، اسیر حیرت و سرگردانی شده بود...
اهمیت تربیت کودک بر هیچ کسی که اندکی از تعلیم و تربیت بداند پوشیده نیست و قبلاً هم به آن اشاراتی کرده ایم. امّا آن چه امروز گریبانگیر مسأله ی تربیت کودک شده، قدری نیازمند تأمل است: با صنعتی شدن جوامع، امر تربیت کم کم از نهاد خانواده به نهاد آموزش و پرورش منتقل می شود. (از جمله دلایل می توان به اشتغال زنان، کاهش تعداد فرزندان، تخصصی شدن امور حتی تربیت و ... اشاره کرد) این شاید به تنهایی اشکالی نداشته باشد (که بعضی متخصصان معتقدند اشکال دارد) ولی لازمه ی سلامت این انتقال، تحول ماهوی نظام آموزش و پرورش و ایجاد ظرفیت در نهادهای رسمی برای برعهده گرفتن بار سنگین پرورش کودکان است. این امر در جوامع در حال توسعه اتفاق نیفتاده و آن چه شاهد هستیم، بیرون کشیدن امر تربیت کودک از دست خانواده و سپردن آن به نهادی است که کمّاً و کیفاً توانایی آن را ندارد؛ لذا کودک بدبخت از این را رانده و از آن جا مانده شده! بی تردید یکی از مهمترین بازوهای تربیت کودک در جامعه ی صنعتی و فراصنعتی، مهدکودک ها هستند.
اخیراً پرونده ای توسط دوستان اندیشکده ی تعلیم و تربیت دال در حال تدوین است تحت عنوان «مهد بابا ندارد». در این مجموعه سعی شده وضعیت مهد کودک های ایران با دقتی دوباره بررسی و آسیب شناسی شود. گفتارها و مصاحبه های این مجموعه به تدریج در سایت خبری عیارآنلاین در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.
در یکی از مطالب قبلی به فرایند استخدام معلم در کشور سوئد اشاره شد. در این جا نمونه ای از استخدام معلم را در یکی از مدارس غیر دولتی خوب پایتخت مرور می کنیم.
اخیراً یکی دو تا از دوستان که دانشجوی سال دوم فنی هستند، در دبیرستانی به عنوان کمک معلم راهنما(1) مشغول به کار شده اند. به این صورت که از آنان دعوت شده بیایید مثلاً دو روز در هفته کنار دست معلم راهنما کمک کنید. از آن ها پرسیدم آیا به شما جزوه ای، کتابی، چیزی در مورد طرز برخورد با دانش آموزان و کلاً تعلیم و تربیت داده اند؟ جواب منفی بود!
خب این ها از فارغ التحصیل های همان مدرسه بوده اند و جزء آن دسته از فارغ التحصیلان که واجد میزان بالایی از شایستگی های تربیتی مورد نظر مدرسه هستند (تحصیلی، اخلاقی، ارزشی و ...)؛ اما این دلیل نمی شود که آن ها را به عنوان افرادی که بیشترین ارتباط را با دانش آموزان دارند استخدام کنیم، بدون آن که کوچکترین راهنمایی در حوزه ی اصول تعلیم و تربیت به ایشان ارائه شود!
هر چند اضافه شدن به پیکر رسمی آموزش و پرورش ممکن کمی معقول تر و اصولی تر از رویه ی استخدام در برخی مدارس غیر دولتی باشد، این قبیل عملکردها نشانگر دیدگاه عمومی جامعه ی ما به معلم و شایستگی های اوست. تا وقتی این دیدگاه در جامعه حاکم باشد، معلوم است که پیشرفتی در آموزش و پرورش حاصل نمی شود؛ چرا که مهم ترین قوه ی محرکه ی آموزش و پرورش - به نظر متخصصان - معلم است.
پ.ن: چندی پیش مدیر یکی از مدارسی که در آن تحصیل کرده بودم - که حقیقتاً فرد دلسوز، خوش فکر و پرتلاشی هستند - به من فرمودند: «چه خوب است جزوه ای آماده شود برای جوانانی که می خواهند به حیطه ی معلمی و کار مدرسه وارد شوند. شما (به عنوان دانشجوی علوم تربیتی) وقتی درس های مختلفتان را می خوانید، مترصد باشید رؤوس مطالبی را که یک معلم باید بداند، یادداشت برداری و خلاصه کنید تا چکیده ی هر درس، از روان شناسی رشد گرفته تا فلسفه تعلیم و تربیت تا روش ها و فنون تدریس و ...، به صورت یک جزوه ی - مثلاً - دویست صفحه ای درآید و همه ساله، این جزوه در کارگاهی چند روزه به نیروهای جدید تدریس شود.» واقعاً ایده ی بسیار کارآمدی است؛ دوستانی که در این رشته ها هستند، لطفاً مد نظر قرار دهند.
چندی پیش وارد نمازخانه ی دانشکده شدم و یکی از دانشجویان روان شناسی را دیدم. نمازش را خوانده بود و نشسته بود. مرا که دید، گویی که سؤال نپرسیده ای را جواب دهد، گفت: «می دانی، این روزها، روان شناسی کمتر به معنویت و روحانیت توجه دارد؛ در حالی که نمی توان انسان را بدون روح شناخت. روان شناسی تنها این ذهن مادی را می شناسد و از روح غافل است...» خلاصه دقایقی درباره ی اهمیت معنویت و روحانیت در روان شناسی صحبت کرد و در آخر به عنوان نمونه، کتابی را معرفی کرد از ویکتور فرانکل، روان پزشک اتریشی. کسی که مکتبی در روان شناسی با عنوان معنادرمانی ابداع کرده: انسان در جست و جوی معنا.
آن روز تصمیم گرفتم کتاب را بخوانم. بخش اول کتاب، اتوبیوگرافی نویسنده از زندگی در اردوگاه های کار اجباری هیتلر در جنگ جهانی است که به نوبه ی خود برایم جالب بود. گزارش سختی های جان فرسا و فشارهای دیوانه کننده ای که زندانیان تجربه می کردند و نوع مواجهه ی آنان با این فشارهای جسمانی و روانی، در ذهن نویسنده - که خود، روان پزشک بوده - مکتب معنادرمانی را شکل داده. چکیده ی سخن او در این بخش این است: کسانی که در زندگی خود «معنا» داشتند و ایده آلی را جست و جو می کردند، در مقابل مشکلات، به مراتب مقاوم تر بودند. حتی کسانی که این معنا و هدف ایده آل داشتن، به ایشان امید بخشیده بود، در برابر بیماری های جسمی بیشتر دوام می آوردند.
بخش دوم کتاب، بسط و توضیح یافته هایی است که در بخش اول اجمالاً به آن ها اشاره شده. یادم می آید وقتی مشغول مطالعه ی این بخش شدم، در سالن مطالعه یودم؛ با این حال نمی توانستم شعف خود را از خواندن ایده های نویسنده پنهان کنم! ایده ای ساده ولی عمیق و تأثیرگذار که در زندگی شخص من همیشه نقشی بنیادی بازی می کرده.
اگر بخواهم یکی از نگرش های مؤثر در آرامش روان و رضایت از زندگی را در زندگی خود بیان کنم، مخاطب را به خواندن این کتاب توصیه می کنم؛ هر چند، این نگرش من به وسیله ی کتاب نامبرده ایجاد نشده و آیات قرآن، روایات معصومین و اشعار بزرگان، اثری ده ها برابر پررنگ تر از این کتاب در شکل گیری آن داشته اند.
پ.ن. متن کامل کتاب در اینترنت موجود است.
رتبه های کنکور اعلام شده و سر کنکوری های سابق گرمِ انتخاب رشته است.
خیلی از بچه ها این روزها سر در گم اند، هر کدام یک جور. یکی سر این که کدام دانشگاه برود شک دارد، یکی بین رشته های مورد علاقه اش. یکی در مورد چیستی رشته ها سؤال دارد، یکی در مورد فرصت های شغلی رشته. یکی هم کلّا نمی داند به چی علاقه دارد!
در مطلب پیشین صحبت از حرکت های مثبت و موفق در فضای تعلیم و تربیت شد.
یک نمونه از این حرکت ها که در نیم قرن اخیر در کشور ما اتفاق افتاده تأسیس مدارس علوی است.
عمده ی خوانندگان عزیز با مدرسه ی علوی آشنایی دارند یا لااقل اسم آن را شنیده اند.(1) با این حال سعی می کنیم در مطالب آتی، در مورد تأسیس علوی و اصول و روش های تربتی مد نظر مرحوم علامه و همچنین خلاقیت های تربیتی علوی نکاتی تقدیم شود.
سخن گفتن از علوی و تلاش های تربیتی مرحوم علامه از حوصله ی این مطلب خارج است و آن چه در این مطلب قصد بیان آن را داریم، این است که تأسیس علوی و مدارس مشابه، یک جوانه بود. جوانه ای که بعداً توسط فرزندان علوی و دیگران رشد کرد و منجر به ایجاد یک شبکه از مدارس موفق شد که بی شک، نیروهای بسیاری برای جامعه تربیت کرده اند. و این تجربه یک ظرفیت بزرگ است که ما موظفیم آن را در مقیاس های مختلف مورد بررسی قرار دهیم و نظام آموزش و پرورش کشور و بلکه جهان را از برکات آن بهره مند سازیم. (2) در بیان اهمیت این مطلب همین بس که استاد نامداری چون پروفسور شکوهی پس از مطالعه ی کتاب «وصایای استاد» (وصیت نامه ی فرهنگی و تربیتی استاد علامه کرباسچیان) فرموده بودند:
«من فکر می کنم اگر در خدمت آقای علامه بودم، بیشتر استفاده می کردم تا این که اروپا رفتم. ... من بازنشست شده ام و سمتی هم ندارم و زمانی که بخواهم تملق بگویم گذشته وحالا هیچ چیز جز رضایت خدای متعال نمی خواهم. آقای علامه مرا تصفیه کرد. چرا کتاب های ایشان را درس نمی دهند؟ این ها باید به زبان های فرانسه و انگلیسی ترجمه شود... هرچند من آقای علامه را فقط یک جلسه در مدرسه ی نیکان دیدم ولی من با ایشان و آقای روزبه زندگی می کنم. خوش به حال شاگردان علامه و روزبه که محضر آن دو را درک کردند.» (3)
ناکامی ها و مشکلات عدیده در تاریخ آموزش و پرورش ایران (از آغاز نظام مدرسه داری مدرن) باعث شده است که بسیاری از کسانی که با دغدغه ی اصلاح در این حیطه پا می گذارند، به سرعت امید و انگیزه ی خود را از دست بدهند. شاید یکی از علل آن، بی توجهی این افراد به این نکته است که هر تحول بزرگی نقطه ی شروعی کوچک دارد. بسیاری از پیشرفت های چشمگیر در علم و عمل، از حرکتی در ظاهر کوچک ولی بسیار مجدانه و دلسوزانه آغاز شده است. چه بسیار دانشمندان شناخته نشده که با پیگیری یک سلسله پژوهش -که شاید در آغاز چندان برای دیگران جذاب نبوده- انقلاب های عظیم در تاریخ علم رغم زده اند و چه بسیار متفکران دردمند که با طرح یک نظریه، پنجره ای نو به روی جامعه ی خویش گشوده اند.
آموزش و پرورش ایران و جهان هم از این قاعده مستثنا نیست. بسیاری از تحولات بزرگ در این عرصه، تنها با تأسیس یک مدرسه کلید خورده است. مدرسه ی آزمایشگاه جان دیویی، اولین کالج های یسوعیان در فرانسه و تلاش های مادام مونته سوری در تربیت کودکان شهر رم و تورن، همه و همه کارهایی بوده اند در آغاز کوچک مقیاس که در ادامه، تحولات بزرگی در نظام آموزش و پرورش رقم زده اند...
