نوآوری های تربیتی علوی -1

قرار بود به نوآوری های تربیتی مدرسه علوی بپردازیم. در این جا به صورت فهرست وار این موارد را ذکر می کنیم و توضیح مختصری درباره ی هر یک می دهیم؛ هر چند هر کدام از آن ها می تواند موضوع به عنوان یک پژوهش مستقل مورد بررسی قرار گیرد و به عنوان روش هایی کارآمد و تجربه شده، به نظام آموزشی کشور معرفی شود.

1- معلم راهنما

معلم راهنما، مشاور یا سرپرست دوره به معنای شخصی است که سرپرستی یک دوره از دانش آموزان را به مدت حدّاقل یک سال برعهده دارد و تمامی فعالیت های آموزشی و تربیتی آن دوره، با هماهنگی و نظارت او انجام می گیرد. به عبارتی او نخ تسبیح تمامی فعالیت های مدرسه در قبال دانش آموزان و مسؤول پیاده کردن تمام اهداف مدرسه است. این شخص به طور تمام وقت در مدرسه حضور دارد و با تک تک دانش آموزان ارتباطی صمیمی و نزدیک برقرار می کند. کلاس های درس، اجرای مراسم ها، اردوها و بازدیدها، پیگیری امور درسی، تربیتی، انضباطی و اخلاقی دانش آموزان، ارتباط با والدین و ... همه و همه به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط سرپرست دوره انجام می شود. می توان گفت که او رابط بین معاونت های مختلف مدرسه و دانش آموز است.

سرپرست دوره - که ممکن است خود، عهده دار تدریس یک یا چند درس از دروس رسمی باشد - یک ساعت در هفته را تحت عنوان «زنگ مشاوره» به گفتگو با جمع دانش آموزان اختصاص می دهد و این علاوه بر گفت و گوهاییست که به طور خصوصی و منظم با تک تک بچه ها دارد.در زنگ مشاوره معمولاً در مورد مسائل جاری دوره - اعم از درسی و پرورشی - بحث می شود و مشاور، در فضایی دوستانه راهنمایی هایی به دانش آموزان ارائه می دهد. مسؤولیت فوق العاده سنگین معلم راهنما اقتضا می کند که او معلمی باتجربه، آگاه به مسائل تربیتی، با توانایی ارتباطی بالا و فردی صد در صد متعهد باشد.

معمولاً ذیل معلم راهنما، افرادی به عنوان کمک معلم راهنما مسائل مختلف دانش آموزان را پیگیری می کنند. این افراد معمولاً جوانان پرشور و عشقی هستند که وارد عرصه ی تعلیم و تربیت شده اند و با کار کردن کنار معلمان باتجربه ای چون سرپرستان دوره و کسب تجربه و دانش و تربیتی، سرمایه های تربیتی آینده برای مدرسه خواهند بود.

این نقش اولین بار توسط مدرسه ی علوی به نظام آموزشی کشور معرفی شد. هر چند به گفته ی متخصصان، این مفهوم در مدارس خارجی وجود داشته؛ ولی پدیدآیی این نقش در مدرسه ی علوی کاری ابداعی بوده و نه به اقتباس از مدارس خارجی. امروزه، در بسیاری از مدارسِ الگوگرفته از علوی، معلمان راهنما به عنوان رکن اصلی نظام تربیتی مدرسه در حال تلاش شبانه روزی هستند.

2- اردوی تابستانی

علامه اعتقاد داشت برای اینکه فراغت تعطیلات تابستان - خصوصاً در فضای اخلاقی مسموم قبل از انقلاب - زحمات تربیتی مدرسه را هدر نرهد، باید برای دانش آموزان برنامه هایی تدارک دید. او ابتدا با کمک خیرین، باغی بزرگ و باصفا در ده ونک - موسوم به باغ نو - اجاره کرد و دستور داد در آن استخری ساده و روباز که از جویبار زلال باغ آبگیری می شد، ساخته شود. سپس اولیای دانش آموزان دوره های اول را توجیه کرد که بچه ها را به اردویی تابستانی مدرسه بفرستند. بچه ها سه روز در هفته از صبح تا بعد از ظهر به این باغ می رفتند و علاوه بر دو نوبت شنا در روز، در برنامه های متنوعی شرکت می کردند: نماز جماعت، ماشین نویسی، مرغداری، کشاورزی، صحرا نوردی، سبدبافی، توربافی، مکانیکی و ... خلاصه، دانش آموزان در این اردو یکی از بانشاط ترین و در عین حال پربارترین دوران های زندگی خود را تجربه می کردند.

این ابتکار، بعد ها در مدارس دیگری نیز به کار رفت و امروزه یکی از برنامه های جاافتاده در نظام تربیت نیمه رسمی کشور است.

3- آموزش خانواده ⁽¹⁾

سال ها قبل از آن که مفهومی به نام Family Education در جهان مطرح شود، یعنی در دهه ی 1340، علامه لازم دید برای پیشبرد اهداف تربیتی مدرسه، اولیای دانش آموزان را از اهداف مدرسه آگاه و ایشان را با سیاست های مدرسه همراه سازد؛ لذا به برگزاری جلساتی برای پدران و مادران اقدام کرد. محتوای این جلسات حول سه محور بود:

1. مسائل اخلاقی و توجهات معنوی: علامه با بیان نافذ خود، وظیفه ی الهی و انسانی پدران و مادران را مبنی بر اهتمام بر تربیت فرزند یادآور می شد. او در این راه، خصوصاً از تذکر به قیامت و حساب رسی خداوند از وظایف پدران و مادران بهره می جست.
2. مسائل جسمی و تغذیه ای: یکی از اصول علامه در تربیت، توجه بسیار ویژه به بعد جسمانی و مزاجی متربیان بود. او بهداشت، تغذیه و ورزش صحیح را شرط لازم و غیرقابل تردید تربیت علمی و معنوی انسان می دانست ⁽²⁾ و از آن جا که این مهم به جز با مشارکت فعال والدین محقق نمی شد، در جلسات اولیاء وقت ویژه ای را به این امر اختصاص می داد. او در این راستا، نه تنها والدین را از تهیه ی غذاهای ناسالم منع می کرد، حتی به ایشان دستور پخت غذاهای سالم و مقوی ارائه می داد!
3. مسائل روان شناختی و تربیتی: از آن جا که تربیت صحیح به جز از طریق شناخت صحیح انسان و فرایندهای روانی او صورت نمی پذیرد، لازم می نمود حقائقی از روان شناسی و علم تربیت برای والدین مطرح شود. علامه در بیان مبانی و اصول تربیتی، علاوه بر غور عمیق و دامنه دار در بحر پرگهر معارف اسلامی و گنجینه ی غنی فرهنگ و ادب بومی، از آثار اندیشنمدان بزرگ جهان نیز بهره می برد.

بعدها - با افزایش مشغولیت های استاد - این سه حیطه معمولاً به طور مجزا توسط متخصصان برای والدین مطرح می شد. امروز نیز جلسات دانش افزایی پدران و مخصوصاً مادران، از روش های رایج تربیتی در بسیاری از مدارس است.

إن شاء الله در آینده به نوآوری های بیشتری خواهیم پرداخت.

---

1) رک. کتاب وصایای استاد، بخش جلسات اولیا

2) رک. همان، بخش بهداشت، تغذیه، ورزش